آلدئیدها در عطرسازی

آلدئیدها اولین بار حدود سال 1835 توسط شیمیست آلمانی Justus von Liebig کشف شدند. آنها شامل تعداد زیادی از مولکولهای آلی هم خانواده که در آزمایشگاهها تولید میگردند می شوند. این مواد مانند یک بوستر رایحه عطر را تقویت میکنند و به آن حالت گازدار و تند و تیز میدهند. البته در زبان محاوره ای عطری ما منظورمان از رایحه آلدئیدی متوجه آلدئیدهای چرب خاصی می گردد؛ آنهایی که در شنل شماره 5، شماره 22، لانوین آرپج، وایت لاینن از استی لاودر و بقیه روایح کلاسیک حس میشوند. این نوع عطرهای آلدئیدی یک رایحه صابونی، مومی، لیمویی و گلی دارند که باعث میشوند نوع رایحه آنها را در گروه آلدئیدی تقسیم کنیم. منتهی رایحه و وسعت استفاده از آلدئیدها به همینجا ختم نمیشود.

گروهی از آلدئیدها در عطرهای گلی ، میوه ای یا مرکباتی استفاده می شوند.این آلدئیدهای چرب زنجیره ای از کربنها هستند که به یک گروه آلدئیدی متصل شده اند. آنها در فرمولهای خود بین 8 تا 13 اتم کربن دارند. این آلدئیدهای چرب بوی خیلی خوب گلی و میوه ای دارند و با درصدهای خیلی پایین نیز قابل تشخیص می باشند. گروه دیگری از آلدئیدها رایحه تازه و گلی دارند و یک حس شبنم تازه را روی گلهایی مانند یاس، رز، زنبق و موگه (گل برف) ایجاد میکند. آلدئیدهایی نیز با رایحه سبز و گلی وجود دارند که به عطرها رایحه تند و تیز تری همچون گلهای خارج از خانه را میدهند. نتیجه کار ترکیبی از گلها و علفهای سبز و گیاهان خواهد بود. همچنین آلدئیدهایی با رایحه گلی- چوبی رایحه چوب سدار، پچولی، بلوط و ... را که باعث ایجاد گرمی میشود به رایحه اضافه می کنند. آلدئیدهای آروماتیک یک حلقه بنزن یا فنیل متصل به گروه آلدئیدها دارند. بنزآلدئید یکی از نمونه های چنین ملکولهایی است که رایحه ای مشابه بادام دارد. سینامالدئید رایحه ای مشابه دارچین ایجاد میکند. 

آلدئیدهایی که بطور گسترده در عطرسازی استفاده می گردند شامل C7 (با رایحه دارویی و سبز)، C8 (اوکتانال با رایحه مشابه پرتقال)، C9 (رایحه رز)،  C10 (دکانال با رایحه پوست پرتقالی خیلی قوی)، C11 (آندکانال یا آلدئید تمیز که بطور طبیعی در روغن برگ گشنیز وجود دارد)، C12 (رایحه گل لیلاک و بنفشه)، C13 (رایحه مومی با تُنی مشابه گریپ فروت)، C14(رایحه مشابه پوست هلو) و سیترال با رایحه مشابه لیمو میشوند.

اولین عطری که از آلدئیدها در آن استفاده شد از Apres L'Ondee در سال 1906 نام برده می شود. هر چند اولین عطر مدرنی که در آن از آلدئیدها استفاده شده شنل شماره 5 است که توسط ( Ernest Beaux ) در سال 1922  بر اثر یک اشتباه با اضافه کردن درصد زیادی از آلدئید به آن طراحی گردید که اتفاقا مورد توجه کوکو شنل قرار گرفت. 

از دیگر عطرهای معروفی که در آنها از آلدئیدها استفاده شده میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

Lanvin Arpege

Jean Patou Joy

Ivoire de Balmain

Yves Saint Laurent Rive Gauche

Elizabeth Taylor White Diamonds

Givenchy Ysatis

Dior Miss Dior

Estee Lauder Knowing

Guerlain Vol de Nuit

Avon Rare Gold

Joop! Femme

Tommy Hilfiger True Star

Givenchy L'Interdit

Agent Provocateur Maîtresse

Dolce & Gabbana Classique

Lagerfeld Femme. 

نعناع هندی

نعناع هندی یا پچولی یکی از مواد اولیه ای است که بوفور در عطرسازی استفاده می شود. این گیاه بوته های رونده ای ایست از خانواده نعناع ها. برگهای سبز اون بخاطر رایحه قوی  و گرمش صدها ساله که در عطر سازی استفاده میشود. این گیاه ابتدا در مناطق حاره ای آسیا مانند هند کاشت میشده است ولی بتدریج گستره کشت آن به امریکای جنوبی، افریقای غربی و کل آسیا رسید. عصاره آن بنام اسانس پچولی (Patchouli) شناخته می شود. عبارت پچولی نیز از یک واژه تامیل در هند بمعنی "برگ سبز" گرفته شده است. پچولی از طریق جاده ابریشم به خاورمیانه رسید و بدست ناپلئون به اروپا راه پیدا کرد. ناپلئون چندتا شال کشمیر از مصر به فرانسه آورده بود که با پچولی آغشته شده بودند. آنزمان اینکار را برای دور نگهداشتن حشرات انجام میدادند. اما اصل رایحه و منبع اون تا مدتها بعنوان یک راز، مخفی نگهداشته شده بود و اون روغنها از شرق وارد میشد تا اینکه در سال 1837 منتا کابلین ( Mentha Cablin ) راز این رایحه شرقی را آشکار کرد. در دهه 60 و 70 میلادی پچولی بعنوان یکی از روایح اصلی توسط هیپی ها استفاده می شد و به این خاطر بشدت معروف شد. 

پچولی یکی از مواد اصلی کل خانواده شیپغ می باشد. رایحه ای شیرین، تیره ، خاکی، دارویی، نمناک، کپک زده ، سبز و با بیسی چوبی دارد. هر چند در نهایت رایحه اش بسته به زمان کاشت، محل کاشت، روش داشت و پرورش، نحوه خشک کردن و نحوه اسانس گیری با هم فرق می کند. روغن اسانس پچولی را هم از طریق تقطیر با بخار آب و هم از طریق حلال دی اکسید کربن میگیرند. یکی از خصوصیات روغن پچولی آنست که با خواباندن و گذشت زمان رایحه ای بهتر و عمیقتر پیدا می کند. 

پچولی در ترکیبات کهربایی، در ترکیباتش با رز و همچنین در ترکیب با میوه های خانواده بری ها نظیر رازبری و بلوبری بسیار شیک و زیبا می شود.

از عطرهایی که در آن پچولی بطور آشکاری استفاده شده می توان از موارد زیر نام برد:

Mitti از برند Arte Profumi 

Patchouly  از برند Profumum Roma 

Borneo 1834 از برند Serge Lutens

Patchouli از برند Lorenzo Villoresi

Miroir des Joyaux از برند Mugler

Patchouly Nosy Be Extrait از برند Perris Monte Carlo

Psychedelique از برند Jovoy Paris 

Patchouli از برند Mazzolari 

Patchouly از برند Etro 

معرفی وبسایت The Perfume Society

وبسایت The Perfume Society یک پیج مفید در ارتباط با تاریخچه عطرها، خانه های عطر، عطارها، خانواده های بویایی و مواد اولیه مورد استفاده می باشد. بخصوص بخش مواد اولیه اون بطور مفیدی رایحه ماده اولیه مورد نظر رو شرح داده و چنتا عطر که بطور محسوسی از آن درش استفاده شده نام برده است.

روش‌های تهیه مواد معطر (3)

نام رایحه‌های استخراج شده

به رایحه‌های استخراج شده از روشهای بالا بطور کلی "اسانس" (Essntial oils) گفته می‌شود. در صنعت عطرسازی زبان دقیقتری وجود دارد تا منبع، خلوص و تکنیک استخراج یک اسانس را شرح دهد. از این مواد استخراج شده، فقط ابسولوت، اسانس، و تنتورها بطور مستقیم در فرمول بندی عطرها استفاده می‌شوند.

ابسولوت:

 مواد معطری هستند که از طریق خلوص پماد و یا کنکریت و با استفاده از اتانول بدست می‌آیند. با استفاده از یک ترکیب آب دوست مانند اتانول، بدون حل کردن ملکولهای مواد غیر معطر مومی، بیشتر ترکیبات معطر از مواد مومی شکل استخراج می‌شوند. ابسولوت‌ها به شکل یک مایع روغنی دیده می‌شوند.

کُنکریت:

مواد معطری که با استفاده از روش استخراج با حلال با هیدروکربنهای فرار، از مواد خام بدست می‌آیند. کنکریت‌ها بعلت سهولت حل شدن ترکیب‌های آب گریز در حلال‌ها، حاوی مقدار زیادی موم هستند. به همین دلیل کنکریت‌ها در مراحل بعدی با استفاده از روش تقطیر و یا استخراج با حلال اتانول بیشتر تصفیه می‌شوند. کنکریت‌ها موادی مومی شکل و یا جامد‌های رزینی یا روغن‌های غلیظ مایع می‌باشند.

اسانس:

 مواد معطری که از طریق روش تقطیر و یا پرس سرد از مواد خام بدست آمده و به شکل مایع روغنی دیده می‌شوند. گاهی اوقات به مواد بدست آمده از روش پرس سرد، روغن پرس گفته می‌شود.

پماد: چربی جامد معطری که از روش استخراج با روغن‌های جاذب بدست می‌آید، پماد گفته می‌شود، که ترکیبات معطر در مواد خام در آن به چربی حیوانی جذب می‌شوند. پماد‌ها بشکل مواد جامد روغنی و چسبناک دیده می‌شوند.

تنتور:

به مواد معطری که مستقیم از طریق شناور کردن مواد اولیه در اتانول بدست می‌آیند. تنتورها به شکل مایع رقیق دیده می‌شوند.

محصولاتی که از روشهای گوناگون استخراج می‌شوند به نام‌های مختلفی معروفند حتی اگر منابع اولیه شان یکی باشد. برای مثال، شکوفه‌های بهار نارنج که تحت فرآیند استخراج با حلال قرار می‌گیرند، محصولاتی بنام "ابسولوت بهار نارنج" می‌دهند اما اگر از روش تقطیر اسانس گیری شوند به محصول آن "روغن نرولی"(neroli oil) گفته می‌شود.

روش‌های تهیه مواد معطر (2)

تقطیر
یک روش معمول در تهیه ترکیبات معطر از گیاهانی نظیر بهار نارنج و گل رز می‌باشد. در این روش، مواد خام حرارت داده شده و مواد معطر از طریق میعان بخار بوجود آمده بدست می‌آیند.

تقطیر با بخار آب

بخار آبی که از جوشاندن آب ایجاد می‌شود از مواد خام عبور داده شده و مواد معطر فرار را جدا می‌کند. میعانات بدست آمده از تقطیر در بالن فلورنس جمع آوری می‌گردد. اینکار باعث می‌شود تا آب به آسانی از روغنهای معطر جدا شود. آب بدست آمده از میعان که مقداری مواد معطر در خود دارد به هیدروسُل معروف بوده و گاهی فروخته می‌شود. این روش استخراج برای منابع گیاهی تازه مانند گل، برگ و ساقه‌ها بسیار مرسوم می‌باشد.

تقطیر خشک/تقطیر تخریبی

در این روش مواد خام بطور مستقیم و بدون حلال نگهدارنده‌ای مانند آب در ظرف تقطیر حرارت داده می‌شوند. ترکیبات معطری که با حرارت زیاد بدست آمده‌اند اغلب تحت تاثیر فرآیند گرماکافت بدون آب قرار گرفته و ترکیبات معطر دیگری را بوجود می‌آورند. این روش برای استخراج ترکیبات معطر از کهربا و رایحه‌های چوبی که در آنها حالت سوختگی مد نظر باشد بکار گرفته می‌شود.

تقطیر جزء به جزء

با استفاده از برج تقطیر اجزاء مختلف تقطیر شده از یک ماده بطور انتخابی می‌توانند جدا گشته تا بوی محصول نهایی را بهبود ببخشند. اگر چه این روش بسیار گران تمام می‌شود، اما گاهی برای حذف بوهای نامطبوع از مواد، بکارگرفته می‌شود تا عطر ساز را در کنترل فرآیند ترکیب عطرها کمک نماید.

پرس سرد
برای تهیه روغن در این روش مواد خام تحت فشار و پرس قرار می‌گیرند. از میان تمام مواد خام موجود، این روش فقط برای استخراج روغن‌های معطر پوست میوه مرکبات استفاده می‌شود، چراکه روغن موجود در آن به اندازه‌ای زیاد است که استفاده از آن را بطور اقتصادی ممکن می‌نماید.

استخراج بوسیله روغن‌های جاذب
در این روش مواد معطر جذب یک چربی و یا موم جامد شده و بعد بوسیله اتانول روغنهای مطر از آنها جدا می‌گردند. این روش وقتی بکار می‌رود که بعلت تغییر ماهیت روغنهای معطر، بعلت وجود حرارت بالا، از روش تقطیر نتوان استفاده کرد. این روش امروزه بعلت هزینه‌های گزاف آن و وجود روش‌های مؤثرتر دیگر، بطور معمول استفاده نمی‌شود.

روش‌های تهیه مواد معطر (1)

 قبل از اینکه عطر از ترکیب مواد معطر بدست بیاید، مواد معطر اولیه مورد استفاده در عطرهای مختلف باید تهیه گردند. مواد معطر مصنوعی از طریق واکنش‌های موجود در شیمی آلی تولید شده، تخلیص می‌گردند. مواد معطر موجود در منابع طبیعی با استفاده از روش‌های استخراج مختلف از مواد خام استخراج می‌شوند. نتیجه این استخراج بسته به میزان موم در مواد استخراج شده اسانس، ابسولوت(absolute)، کُنکریت(concrete) و یا کره نامیده می‌شوند.همه این روشها، تا اندازه‌ای، بوی ترکیبات معطر بدست آمده از مواد اولیه را تغییر می‌دهند. این مشکل بعلت استفاده از گرما، حلال‌های قوی و یا تاثیر اکسیژن در روند استخراج می‌باشد که ترکیبات معطر را از حالت طبیعی خارج کرده بطوریکه خصوصیات بویایی آنرا تغییر داده و یا کاملا بی بو می‌سازد.

روش‌های استخراج مایع-مایع (استخراج با حلال):
مهمترین و متداولترین روش اقتصادی استخراج ترکیبات معطر در عطر سازی نوین می‌باشد. در این روش مواد خام در حلالهایی که می‌توانند ترکیبات معطر مورد نظر را در خود حل کنند غوطه ور می‌گردند. عمل خیساندن در این روش از چند ساعت تا چند ماه می‌تواند طول بکشد. اغلب ترکیبات معطر مواد چوبی، فیبری و حیوانی از این روش استخراج می‌شوند. مواد معطری که بعلت فراریت زیاد از طریق تقطیر نمی‌توانند استخراج گردند و همچنین آنهایی که دما، ترکیبات و ماهیت آنها را عوض می‌کند، از این روش استخراج می‌شوند. حلال‌هایی که معمولا در روش خیساندن/استخراج با حلال استفاده می‌گردند شامل هگزان و دی متیل اتر می‌شوند. محصول این روش بنام کنکریت (concrete) معروف است.

استخراج با سیال فوق بحرانی: یک روش نسبتا جدید برای استخراج ترکیبات معطر از مواد خام که در آن از دی اکسید کربن فوق بحرانی استفاده می‌شود. با توجه به دمای پایین پروسه و همچنین غیر فعال بودن دی اکسید کربن، ترکیبات معطر استخراج شده بویی بسیار نزدیک به مواد خام اولیه دارند.

استخراج با اتانول: نوعی از استخراج با محلول که ترکیبات معطر را مستقیما از مواد خام خشک بدست می‌آورد، علاوه بر آن مقداری ترکیبات روغنی ناخالص در نتیجه این فرآیند باقی می‌ماند. این روش برای استخراج مواد معطر از گیاهان تازه استفاده نمی‌شود، چرا که مقدار زیادی آب باقی می‌ماند که ترکیبات معطر آن دوباره بایستی توسط حلال استخراج گردد.