بخور یا اینسنس به ترکیبات گیاهی آروماتیک گیاهی یا حیوانی گفته میشود که بعد از سوختن از خود بوی معطر تولید میکنند که ناشی شده از دود آنها بر اثر سوختن است. بخورها بیشتر در مراسم معنوی، مهمانی ها، مراسم دینی، دور کردن بوی بد مکانهای مختلف و آروماتراپی که همان خواص درمانی هست مورد استفاده قرار میگیرند. این مواد از دیرباز و دوران کهن مورد توجه اقوام و ملت های مختلف قرار می گرفته است. هدف از این مقاله آشنایی با تاریخچه بخور در تمدن های مختلف، نحوه استفاده از آن و روایح مرسوم در بخورها است.
مصر باستان:
یکی از قدیمی ترین بخور های ثبت شده در تاریخ در مصر باستان وجود داشته که تاریخ آن به زمان فراعنه میرسد . سازندگان بخور در آن زمان دارای شخصیتی جادویی و پراگماتیک بودند. بخور برای از بین بردن بوی بد اماکن مختلف- مراسم معنوی، پرستش خدایان و کنار اجساد مومیایی شده استفاده میگردیده است. روایح مورد استفاده در فرهنگ مصری عبارت بودند از
1- صمغ باریجه یا گالبانوم که از سرزمین پارس وارد میشده
2-مُر که در هنگام ظهر استفاده می شده و کافور که در عصر مورد استفاه قرار می گرفته است.
3-بی پی که بر اساس نوشته های هیروگلیف از پایه مشک در آن استفاده می شده است.
4- کُندر
5- فلوس
6- دارچین
سرزمین پارس:
بخورها از زمان باستان در پارس وجود داشته و در مراسم روحانی و معنوی استفاده می شده اند. این مواد بعد از اسلام در طب سنتی هم مورد استفاده قرار گرفته اند. رایحه قالب در بخور ایرانی اسفند هست که گاهی با کندر ترکیب می شود. خود اسفند از گیاهی که بیشتر به حالت خودرو وجود دارد و طول آن حدود نیم متر هست تولید می گردد. در دوران باستان نوع نوشیدنی آن که خاصیت توهم زایی داشته به اسم هوم معروف بوده و در کتاب اوستا ملقب به یکی از گیاهان خدا است. در طب سنتی بعد از اسلام هفتاد و دو خاصیت برای آن قائل شده که بیشتر آنها خاستگاه علمی ندارند. در طب جدید از خواص آن برای درمان افسردگی، ضد عفونی کردن محیط و درمان سرطان خون استفاده می گردد. نوع خوراکی بیش از سه گرم آن روانگردان و توهم زا بوده و عوارض آن بسیار خطرناکی دارد که از تشنج تا مرگ را در بر می گیرد.
چین:
بخورها در چین بیش از دو هزار سال قدمت دارند و شناخته شده ترین نوع بخور در حال حاضر می باشند. موارد استفاده آن در فرهنگ چینی عبارتند از : مراسم معنوی و دینی، بزرگداشت نیاکان و طب سنتی. اغلب به صورت ترکیبی از رزین و روغن می باشد. این مخلوط را روی چوبی معروف به چوب طلسم که از جنس بامبو است مالیده و مورد استفاده قرار می دهند. شکل دوم آن حالت مخروطی دارد و از ترکیب خمیر رزین -چوب و روغن معطر ساخته میشود. روایح مورد استفاده در بخورهای چینی عبارتند از:
Chenxiang : آگاروود یا همان عود
Tanxiang: چوب صندل
Anxixiang: بنزویین
Cuibai: سدر چینی
Zhangnao: کافور
Ruxiang: کندر
Dingxiang:میخک
Bajiao:بادیان رومی
Guipi فلوس دارچین
Hupo: کهربا
Chuanxiong: رازیانه
Gansong:سنبل هندی
هند:
این مواد در هند بیش از پنج هزار قدمت دارند. قدیمی ترین مصارف ثبت شده برای آن در مراسم آیینی و روحانی وداها-آتاروا ودا و ریگ ودا ذکر شده است. در طب سنتی هندی معروف به آیورودا نیز مورد استفاده قرار می گیرد. روشهای زیادی برای بخور هندی وجود دارد و از رایحه های گوناگونی در آن استفاده می شود که شامل:
1- چوب صندل
2- چوب سدر
3- آگاروود
4- کندر
5- مر
6- میخک
7- برنئول
8- خس خس یا وتیور
9- بچولی یا نعنا هندی
10- زنجبیل
11- میخک
12- سنبل طیب
13- سنبل هندی
عربی:
این ماده در فرهنگ عربی به نام بخور معروف است مشابه همین نامی که در ایران مورد استفاده قرار می گیرد. بخورها در فرهنگ عربی بصورت تکه های چوب که با روغن عطرآگین و رزین های گیاهی و حیوانی اندود میگردند ساخته می شوند. از آن در مطبخ های خانگی برای از بین بردن بوی بد و در مجالس و مهمانی های مختلف برای عطرآگین ساختن فضای اتاق استفاده می شود. روایح مورد استفاده در بخور عربی عبارتند از:
1-عود
2-مشک
3-عنبر سائل
4-کهربا
5-صمغ کندر
6-چوب صندل
قبایل سرخپوست بومی امریکا:
سوزاندن بخور در مراسم معنوی خاصی همراه با اهداء هدایایی به مادر زمین، به منظور درخواست جهت بهبود شرایط جسمی، روحی و احساسی مورد استفاده قرار می گرفته است. روایح مورد استفاده عبارتند از:
1-مریم گلی که بخش اعظم بخور سرخپوستی است.
2-چوب سدر
3-کاج
4-جونیپر
چیزی که در میان مردم ایران به عنوان عود معروف شده است چوب بامبو است که بیشتر با رزین چوب صندل پوشانیده شده و هیچ ربطی به خود عود (که چوب درخت آگاروود می باشد) ندارد. در عطرسازی در ارتباط با مواد اولیه بکار رفته در عطرها وقتی در مورد بخور صحبت می شود، اغلب صحبتی از نوع رایحه بخور نشده و فقط به ذکر اسم بخور بسنده می گردد. این مسئله بعلت پنهان کردن فرمول ساخت عطر بوده و منظور از بخور در اینجا بیشتر آن حس دودی در رایحه ها می باشد. در بعضی از عطرها منظور از بخور استفاده از رایحه کندر در عطر می باشد.
از عطرهایی که در آنها از نت های بخوری استفاده شده است می توان به موارد زیر اشاره کرد:
Tanoke by Odin
Cardinal by James Heeley
Ecclesiae by Arte Profumi
Interlude Man by Amouage
L`orpheline by Serge Lutens
Wazamba by Parfum d'Empire
Incense Extreme by Andy Tauer
Copal Azur by Aedes de Venustas
La Fumee Ottoman by Miller Harris
La Liturgie des Heures by Jovoy Paris
Belle d`Opium by Yves Saint Laurent
Passage d'Enfer by L Artisan Parfumeur
Comme des Garcons Series 3 Incense: Kyoto, Avignon, Jaisalmer, Zagorsk
نگارنده: فرشاد کاظمی
