در فرآیند عطر سازی اسانسهای گوناگونی را به ترتیب به هم اضافه میکنند تا به رایحه مورد نظر برسند. حال سوال اینجاست: آیا ترتیب اضافه کردن مواد با مقادیر ثابت از چند اسانس مشترک هم دارای اهمیت است؟ ویدئوی زیر که از یوتیوب دانلود شده است، جواب این سوال را به آزمایش می گذارد. برای کشف جواب، ویدئوی زیر را مشاهده نمایید.
نگارنده: فرشاد کاظمی
این جشنواره در باغ گیاه شناسی تهران برگزار میشه از هشتم تا سیزدهم اردیبهشت از ساعت 9 صبح تا 21 شب. برای دیدن لینک کامل جشنواره اینجا رو ببینید.
شما کلا چند ماده اولیه میشناسید که تو عطر استفاده میشه؟ بینی شما چند ماده رو می تونه تشخیص بده؟ تو مجلات و پیج های تخصصی عطر چند ماده اولیه برای هر عطر اسم می برن؟
فکر میکنید یه عطر با چند ماده اولیه کمپلکس میتونه باشه؟ 3 ، 5 ، 10 و یا 20 تا؟
در زیر فرمول واقعی یه عطر زنونه رو میزارم که شرکت جیودان ده ها سال قبل طراحیش کرده بود. این عطر در گروه بویایی Chypre Green قرار داره و خودشون اسمشو گذاشتن L'Air Du Floral مقادیر ذکر شده برای هر ماده از 1000 واحد می باشد:
Iso E Super 83
Musk 50 DPG 18
(Alcohol C-9 (0.1
(Lavender Oil 40/42 (6
Galaxolide 3
Muguete Base 5
Benzyl Alcohol 11
Santal Blanc 4
Argumen Aldehyde Substitute 18
Vanilla Sur abs. C’Less 0.1
Geraniol Extra 57
Anisic Aldehyde 11
Benzyl Slalicylate 28
Phenyl Ethyl Alcohol 15
Methyl Ionone Gamma Coeur 19
(Aldehyde C-14 (11
Hercolyn-D 22
Top Galbanum 8
Di Ethyl Phthalate 42
Terpineol – Prodasynth 29
(Citronellol 750 (8
Ionone Alfa Refined 14
Rose Oil Orient 1
Cassis Fragrance 3
Tangerine Brazil 14
Sytrallyl Acetate 3
Iris Abs. 0.1
Ethyl Linalool 11
Di Propylene Glycol 327
Applinal 1
Phelloderine Fruit Oil 0.1
Coriander Seed 1
Pearalate 1
Iralia 0.1
Eugenyl Acetate 2
Di Methyl Benzyl Carbinol 6
Geranyle Acetat Pure 1
Petunial 4
Frescile 1
Blood Orange Oil 5
Acetophenone 0.1
Allyl Amyl Glycolate 14
Aldehyde C-11 Cyclic 0.1
Bois Ambrene Forte 3
Peach Aldehyde 16
Cis -3- Hexenyl Salicylate 2
Ionone Alpha 3
Floralyn 2
Florol 1
Nectaryl 6
Hydrofix L 7
Linalyl Acetate 22
Helitropine 4
Benzoato Benzila 12
Sandalore 15
Ethyl Vanila 7
Mousse De Chene 1
Benzyl Acetate FFC 23
Anisyl Alcohol 1
Ethyl vanilline 4
Neofolione 0.1
نام رایحههای استخراج شده
به رایحههای استخراج شده از روشهای بالا بطور کلی "اسانس" (Essntial oils) گفته میشود. در صنعت عطرسازی زبان دقیقتری وجود دارد تا منبع، خلوص و تکنیک استخراج یک اسانس را شرح دهد. از این مواد استخراج شده، فقط ابسولوت، اسانس، و تنتورها بطور مستقیم در فرمول بندی عطرها استفاده میشوند.
ابسولوت:
مواد معطری هستند که از طریق خلوص پماد و یا کنکریت و با استفاده از اتانول بدست میآیند. با استفاده از یک ترکیب آب دوست مانند اتانول، بدون حل کردن ملکولهای مواد غیر معطر مومی، بیشتر ترکیبات معطر از مواد مومی شکل استخراج میشوند. ابسولوتها به شکل یک مایع روغنی دیده میشوند.
کُنکریت:
مواد معطری که با استفاده از روش استخراج با حلال با هیدروکربنهای فرار، از مواد خام بدست میآیند. کنکریتها بعلت سهولت حل شدن ترکیبهای آب گریز در حلالها، حاوی مقدار زیادی موم هستند. به همین دلیل کنکریتها در مراحل بعدی با استفاده از روش تقطیر و یا استخراج با حلال اتانول بیشتر تصفیه میشوند. کنکریتها موادی مومی شکل و یا جامدهای رزینی یا روغنهای غلیظ مایع میباشند.
اسانس:
مواد معطری که از طریق روش تقطیر و یا پرس سرد از مواد خام بدست آمده و به شکل مایع روغنی دیده میشوند. گاهی اوقات به مواد بدست آمده از روش پرس سرد، روغن پرس گفته میشود.
پماد: چربی جامد معطری که از روش استخراج با روغنهای جاذب بدست میآید، پماد گفته میشود، که ترکیبات معطر در مواد خام در آن به چربی حیوانی جذب میشوند. پمادها بشکل مواد جامد روغنی و چسبناک دیده میشوند.
تنتور:
به مواد معطری که مستقیم از طریق شناور کردن مواد اولیه در اتانول بدست میآیند. تنتورها به شکل مایع رقیق دیده میشوند.
محصولاتی که از روشهای گوناگون استخراج میشوند به نامهای مختلفی معروفند حتی اگر منابع اولیه شان یکی باشد. برای مثال، شکوفههای بهار نارنج که تحت فرآیند استخراج با حلال قرار میگیرند، محصولاتی بنام "ابسولوت بهار نارنج" میدهند اما اگر از روش تقطیر اسانس گیری شوند به محصول آن "روغن نرولی"(neroli oil) گفته میشود.
تقطیر
یک روش معمول در تهیه ترکیبات معطر از گیاهانی نظیر بهار نارنج و گل رز میباشد. در این روش، مواد خام حرارت داده شده و مواد معطر از طریق میعان بخار بوجود آمده بدست میآیند.
تقطیر با بخار آب
بخار آبی که از جوشاندن آب ایجاد میشود از مواد خام عبور داده شده و مواد معطر فرار را جدا میکند. میعانات بدست آمده از تقطیر در بالن فلورنس جمع آوری میگردد. اینکار باعث میشود تا آب به آسانی از روغنهای معطر جدا شود. آب بدست آمده از میعان که مقداری مواد معطر در خود دارد به هیدروسُل معروف بوده و گاهی فروخته میشود. این روش استخراج برای منابع گیاهی تازه مانند گل، برگ و ساقهها بسیار مرسوم میباشد.
تقطیر خشک/تقطیر تخریبی
در این روش مواد خام بطور مستقیم و بدون حلال نگهدارندهای مانند آب در ظرف تقطیر حرارت داده میشوند. ترکیبات معطری که با حرارت زیاد بدست آمدهاند اغلب تحت تاثیر فرآیند گرماکافت بدون آب قرار گرفته و ترکیبات معطر دیگری را بوجود میآورند. این روش برای استخراج ترکیبات معطر از کهربا و رایحههای چوبی که در آنها حالت سوختگی مد نظر باشد بکار گرفته میشود.
تقطیر جزء به جزء
با استفاده از برج تقطیر اجزاء مختلف تقطیر شده از یک ماده بطور انتخابی میتوانند جدا گشته تا بوی محصول نهایی را بهبود ببخشند. اگر چه این روش بسیار گران تمام میشود، اما گاهی برای حذف بوهای نامطبوع از مواد، بکارگرفته میشود تا عطر ساز را در کنترل فرآیند ترکیب عطرها کمک نماید.
پرس سرد
برای تهیه روغن در این روش مواد خام تحت فشار و پرس قرار میگیرند. از میان تمام مواد خام موجود، این روش فقط برای استخراج روغنهای معطر پوست میوه مرکبات استفاده میشود، چراکه روغن موجود در آن به اندازهای زیاد است که استفاده از آن را بطور اقتصادی ممکن مینماید.
استخراج بوسیله روغنهای جاذب
در این روش مواد معطر جذب یک چربی و یا موم جامد شده و بعد بوسیله اتانول روغنهای مطر از آنها جدا میگردند. این روش وقتی بکار میرود که بعلت تغییر ماهیت روغنهای معطر، بعلت وجود حرارت بالا، از روش تقطیر نتوان استفاده کرد. این روش امروزه بعلت هزینههای گزاف آن و وجود روشهای مؤثرتر دیگر، بطور معمول استفاده نمیشود.
قبل از اینکه عطر از ترکیب مواد معطر بدست بیاید، مواد معطر اولیه مورد استفاده در عطرهای مختلف باید تهیه گردند. مواد معطر مصنوعی از طریق واکنشهای موجود در شیمی آلی تولید شده، تخلیص میگردند. مواد معطر موجود در منابع طبیعی با استفاده از روشهای استخراج مختلف از مواد خام استخراج میشوند. نتیجه این استخراج بسته به میزان موم در مواد استخراج شده اسانس، ابسولوت(absolute)، کُنکریت(concrete) و یا کره نامیده میشوند.همه این روشها، تا اندازهای، بوی ترکیبات معطر بدست آمده از مواد اولیه را تغییر میدهند. این مشکل بعلت استفاده از گرما، حلالهای قوی و یا تاثیر اکسیژن در روند استخراج میباشد که ترکیبات معطر را از حالت طبیعی خارج کرده بطوریکه خصوصیات بویایی آنرا تغییر داده و یا کاملا بی بو میسازد.
روشهای استخراج مایع-مایع (استخراج با حلال):
مهمترین و متداولترین روش اقتصادی استخراج ترکیبات معطر در عطر سازی نوین میباشد. در این روش مواد خام در حلالهایی که میتوانند ترکیبات معطر مورد نظر را در خود حل کنند غوطه ور میگردند. عمل خیساندن در این روش از چند ساعت تا چند ماه میتواند طول بکشد. اغلب ترکیبات معطر مواد چوبی، فیبری و حیوانی از این روش استخراج میشوند. مواد معطری که بعلت فراریت زیاد از طریق تقطیر نمیتوانند استخراج گردند و همچنین آنهایی که دما، ترکیبات و ماهیت آنها را عوض میکند، از این روش استخراج میشوند. حلالهایی که معمولا در روش خیساندن/استخراج با حلال استفاده میگردند شامل هگزان و دی متیل اتر میشوند. محصول این روش بنام کنکریت (concrete) معروف است.
استخراج با سیال فوق بحرانی: یک روش نسبتا جدید برای استخراج ترکیبات معطر از مواد خام که در آن از دی اکسید کربن فوق بحرانی استفاده میشود. با توجه به دمای پایین پروسه و همچنین غیر فعال بودن دی اکسید کربن، ترکیبات معطر استخراج شده بویی بسیار نزدیک به مواد خام اولیه دارند.
استخراج با اتانول: نوعی از استخراج با محلول که ترکیبات معطر را مستقیما از مواد خام خشک بدست میآورد، علاوه بر آن مقداری ترکیبات روغنی ناخالص در نتیجه این فرآیند باقی میماند. این روش برای استخراج مواد معطر از گیاهان تازه استفاده نمیشود، چرا که مقدار زیادی آب باقی میماند که ترکیبات معطر آن دوباره بایستی توسط حلال استخراج گردد.